Procesy innowacji i wiedzy w przedsiębiorstwach

Dane empiryczne wskazują, że w Polsce wskaźnik innowacyjności jest niewysoki, dla przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 49 osób wynosił w roku 2006 39,3%.

W krajach europejskich udział przedsiębiorstw innowacyjnych w działalności produkcyjnej wynosił przeciętnie 53%, a w niektórych krajach był znacznie wyższy, np. w Irlandii wynosił 73%, w Niemczech 69%, ale też i niższy, np. w Belgii wynosił 27%, w Hiszpanii 29%. Przedsiębiorstwa przemysłowe w Polsce, które wprowadziły innowację techniczną, będącą nowością w skali kraju lub świata, stanowią w ogólnej liczbie przedsiębiorstw średnio 14%, przy czym w sektorze publicznym ich odsetek jest znacznie wyższy niż w sektorze prywatnym (21,7% i 12,5%). Najmniej innowacji zastosowały przedsiębiorstwa małe, najwięcej duże. (…)

Celem opracowania jest próba zrozumienia procesów tworzenia innowacji i wiedzy w przedsiębiorstwach, pomiar tych procesów tworzenia oraz ocena poziomu koncentracji procesów innowacji. Istotnym celem opracowania jest zidentyfikowanie barier przepływu wiedzy w przedsiębiorstwach, które mogą być jednocześnie barierami tworzenia innowacji opartych na wiedzy. Jednym z problemów opracowania jest stworzenie metody oceny procesów powstawania innowacji opartych na wiedzy oraz zidentyfikowanie głównych barier przepływu wiedzy. Jeśli przyjmiemy, że umiejętność budowania dynamicznej sieci innowacji i wiedzy jest głównym czynnikiem decydującym o sukcesie przedsiębiorstw, warto przyjrzeć się tym procesom. Problem polega na tym, że ocena procesów tworzenia innowacji okazuje się bardziej złożona niż dotychczas sądzono. Nieustannie zmienia się zarówno teoria, jak i praktyka tworzenia innowacji, a to utrudnia wszelkie próby oceny tych procesów. Zgodnie z założeniami przyjmowanymi w opracowaniu, procesy tworzenia innowacji są procesami dynamicznymi i złożonymi. Innowacja i wiedza są raczej strumieniami niż zasobami. Co to oznacza? Jeśli przyjmiemy, że innowacje są czymś odmiennym niż dotychczas myślano, powstaje problem: jak badać strumienie innowacji i wiedzy? Jest to problem nowy i istotny dla nauki i praktyki zarządzania. Istnieje potrzeba opracowania metody badania strumieni innowacji i wiedzy  w przedsiębiorstwach oraz metody oceny procesów innowacji.

Jeśli przyjmiemy, że innowacje są strumieniem, to wyznaczymy tym samym zupełnie nową perspektywę teoretyczną i metodologiczną badania innowacji. Co więcej, jeśli przyjmiemy, że innowacja jest procesem społecznym (kolektywnym), to musimy uznać, że powstaje  w sieciach relacji o określonych cechach i określonej strukturze. Cechy sieci, podobnie jak jej struktura mogą mieć istotny wpływ na budowanie strumieni innowacji w przedsiębiorstwach. Analiza sieci relacji może okazać się interesująca w badaniu procesów innowacji.

Jedną z ważniejszych konkluzji wypływających z powyższych rozważań jest to, że potrzebna jest nowa teoria innowacji. Jak zauważa P. Drucker: „Każda praktyka opiera się na teorii, nawet jeśli sami praktykujący nie są tego świadomi”. Dotychczasowe badania nad sieciami społecznymi prowadzą do istotnych spostrzeżeń koncentrujących uwagę nie tylko na aspektach strukturalnych różnego rodzaju sieci, ale także na cechach relacji łączących jednostki w sieci. Sensowne okazuje się założenie,  że pracownicy racjonalnie kalkulują, czy podtrzymywanie określonej relacji –wymagającej pewnych nakładów – będzie się im opłacać. Dlatego też sensowne wydaje się przyjęcie założenia o racjonalności sieciowej. Dla poszczególnych pracowników w sieci ważne okazuje się to, co może on dzięki danej relacji osiągnąć. I często nie są to korzyści materialne, ale np. prestiż czy stanowisko. Dotychczasowe obserwacje sieci społecznych wskazują, że wiele relacji opiera się na wzajemnym świadczeniu usług i wymianie typu „coś za coś”.

W konsekwencji relacje takie muszą być nieustannie na nowo ustanawiane i potwierdzane. Jednocześnie działania takie są działaniami celowymi. Te same spostrzeżenia mogą dotyczyć relacji między przedsiębiorstwami. Procesy tworzenia innowacji są blisko związane także z określoną kulturą organizacyjną. Szczególnie efektywne dla kreowania innowacji i wiedzy będą sieci oparte na zaufaniu, a zatem zmiana postaw i zachowań pracowników i całych przedsiębiorstw będzie odgrywała decydującą rolę. Także sieci doradcze, sieci pomocy oraz kompetencji powinny być wzięte pod uwagę w badaniach.

 Do badania społecznych aspektów procesów tworzenia innowacji i wiedzy wykorzystano różne metody gromadzenia danych, zarówno ilościowe, jak jakościowe. Ze względu na małą liczebność próby badawczej monografia nie jest zorientowana na testowanie i uogólnianie wyników na jakąś sensowną populację, ale raczej na próbę zrozumienia tych procesów. Dotychczas nie prowadzono badań dotyczących umiejętności budowania dynamicznych strumieni innowacji i wiedzy przez przedsiębiorstwa. Brakuje opracowania dotyczącego społeczno-kulturowych aspektów procesów tworzenia innowacji, jak też analiz dotyczących cech i struktury sieci relacji w przedsiębiorstwach oraz ich wpływu na procesy tworzenia innowacji. Problem ten wydaje się jednym z ważniejszych we współczesnych przedsiębiorstwach.